Сынып сағаты:"Роза Бағланованың 100 жылдығы"

1.Кіріспе сөз.
Қазақстанда Роза Тәжібайқызы Бағланованы қай жерде білсе де, бірде-бір отбасы жоқ. Қазақ әнінің жанды аңызы, халық пен елдің бейнесі Ұлы Отан соғысынан алғашқы және соңғы күндеріне дейін өтті, барлық майдандарда болды, траншеяларда, блиндаждарда, майданда оқтың ысқырығымен ән айтты. Өз әндерімен жауынгерлердівигікке жігерлендірді, жеңіске деген сенім ұялатты. Бірде кішкентай қазақ тағы да майдан шебінде ән айтқан кезде, фашистер "орыстар" шабуылға шықты деп қорқып кетті. Ол жараланған сарбаздарды поля даласынан шығарып алды. Ол Кеңес Одағының барлық маршалдарымен, соның ішінде аты аңызға айналған командирлер Конев пен Рокоссовскиймен кездесті, үйде екі рет Сталинге барды. Оның таңғажайып дауысы миллиондаған жүректерді жаулап алды, оның қойылымдарының сахнасы танк, траншеялардағы жәшіктер, ауылдық клубтар, стадиондар, шырынды джайлау, бидай алқаптары, Боранды қыстаулар, әлемдегі ең жақсы концерт залдары мен сарайлары болды, оған сарбаздар да, қарапайым адамдар да, ең жоғары эшелондардың өкілдері де қол ұшын созды билік.

Роза Бағланова ұзақ және бай өмір сүрді, аты аңызға айналған әнші 2011 жылы 89 жасында қайтыс болды. Оның қайтыс болғанына 10 жылдан астам уақыт өтті, алайда Роза Тәжібайқызы әлі күнге дейін есінде, соның арқасында ол танымал болған әндер де бар.

Әнші ең жоғары және беделді мемлекеттік наградаларға ие болды және оның таланты әр түрлі уақыттағы елдің алғашқы тұлғалары ретінде танылды. Роза Бағланова Қазақ КСР Халық әртісі, КСРО Халық әртісі болды, ал 1996 жылы Қырғызстанның Халық әртісі атағын алды.

2. Оқушылардың хабарламалары:

Роза Бағланованың балалық және жастық шағы

Роза Бағланова 1922 жылы 1 қаңтарда Қызылорда облысының Қазалы қаласында (қазіргі Қызылорда облысы) дүниеге келген. Оның әкесі Тәжібай бала кезінен өнерге ғашық болған. Әр 15-20 күн сайын ол округтің түкпір-түкпірінен көршілерін жинады, олардың көпшілігі билеп, ән айтып, аспаптарда ойнады. Мен әрқашан домбыраға артықшылық бердім. Олар оның екі әйелі болғанын айтады – татар Мариям және Розаның анасы қазақ Ақкуруш. Екі әйел де ән айтуды және үйлесімді ойнағанды ұнататын. Кішкентай кезінен бастап раушан ән айтуды жақсы көрді-ата-аналардың гендері әсер етті. Кішкентай қыз әнді алғаш рет бес жасында шағын аудитория алдында шырқады.

Кеңес Одағының мәдениет қайраткерлері айтқандай," кішкентай қазақ " отбасындағы жалғыз қызы болды. Розаның інісі Идырыс болды, ол әншінің өзі еске алып, әскерге кетіп, ешқашан үйіне оралмады. Ол одан хатты соңғы күндерге дейін сақтады.

1933 жылы скаут қызметін атқарған Розаның әкесі Тәжібай қайтыс болғаннан кейін, Розаның отбасы - анасы, әжесі, жұбайымен ағасы - үлкен қаржылық қиындықтарға тап болды. Роза Кундейдің әжесі күн көру үшін ұлының мүлкін сатуға мәжбүр болды. Сонымен қатар, оның бай садақасы болды, Розаның айтуынша, әжесі азық-түлікке айырбастай бастады.

2007 жылы жарық көрген "Айналайын халқымнан еркелеткен" атты өмірбаяндық кітабында Роза қорқынышты естеліктерімен бөліседі: "біз күн сайын ауылда біреудің аштықтан қайтыс болғаны туралы естідік. Балалар мен ересектер аштықтан ісінген. Бүкіл отбасы жойылды деп айтылды. Күн сайын біз таныстарымыздың біреуінің қайтыс болғаны туралы естідік. Бұл қорқынышты жылдар болды. Ертең өлім сіздің үйіңізді қағып кететін сияқты".

Жас қыздың мойнына түскен тағы бір ауыр сынақ ауылдан екі-үш шақырым жерде орналасқан Мектепке жол болды: автобустар мен ілеспе машиналар болған жоқ.

Қыста, қар үйінділері шатырлардан жоғары болған кезде, жел соғып, қатты аяз болған кезде, анасы раушан гүлін көрпеге орап, беліне байлап, басына жүн шарфын, ал аяқтарына үйде жасалған түнгі айналма жолдарды киді. Мұндай "жабдықта" нәзік мектеп оқушысы мектепке үш шақырымға жуық Биік қармен жетуге мәжбүр болды.

Ташкент тоқыма институтына түсу және әншілік мансабын бастау

1940 жылы ағасы Идырысты әскерге шығарып салғаннан кейін, ол майданға түсіп, кейін жоғалып кетті, Роза отбасындағы жалғыз медбике болды. Отбасы әкесі үшін зейнетақы төлеуді тоқтатты, ал Роза Қызылорда педагогикалық институтынан Ташкент тоқыма институтына ауысуға мәжбүр болды, онда олар баспана берді, тегін тамақпен қамтамасыз етті және тоқымашы ретінде қосымша ақша табуға мүмкіндік алды.

Онда болашақ әншіні алыс туыстары паналады. Раушанға жұмысқа орналасу мүмкін болмады, өмір сүруге ештеңе болмады. Бірақ Бағланованың жолы болды. Тағдырдың жазуымен ол кездейсоқ Өзбекстанның республикалық өзбек филармониясының директоры Мухитдин Кари-Якубовпен кездесті, бір күні оның көлігі өзі тұрған үйдің жанында тоқтады.

"Бірде мен ауламдағы барлық тамағыма қазақ әнін шырқадым. Кенеттен үйдің жанында көлік тоқтап, құрметті мырза шықты. Өзбекстан республикалық филармониясының директоры Қара Якубов Менің уақытша концертімді ұзақ тыңдады. Музыкант мені тыңдауға шақырды. Осылайша мен филармонияда жұмыс істей бастадым", - деп еске алады Роза өзінің кітабындағы тағдырлы кездесу.

Бірақ әншілік мансабының өркендеуі Ұлы Отан соғысының басында болды-Өзбек КСР-нің бүкіл ән-би ансамблі соғысқа сарбаздардың рухын көтеру үшін кетті. Төрт жыл ішінде ұжым мыңдаған концерттер берді. Қару-жарақпен алдыңғы қатарда тұрған сарбаздардың алдында осылай сөйлей отырып, бір күні Роза бірнеше ота жасатып, көзінен жарақат алды.

Табыс пен даңқ

Соғыс аяқталғаннан кейін Роза Бағланова үлкен сахнаға оралды: оған үлкен жетістік келді. Ол Кеңес Одағының ең танымал әншілерінің қатарына тез еніп, кең және жалпыхалықтық тануға ие болған алғашқы қазақ әншісі болды.

1947-1949 жылдары Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрында, 1949-1960 жылдары республикалық филармонияда жұмыс істеді. Жамбыл.

1949 жылы "әлемнің жастары" атты кеңестік-венгрлік деректі фильмде ойнады.

1960 жылы "Қазақконцерт"Қазақ мемлекеттік концерттік бірлестігінің сахна шебері болды. Оның репертуарында әлемдік опера өнерінің туындылары, түрлі елдердің халық әндері және заманауи композиторлардың әндері бар.

Роза Бағланованың Бүкілодақтық даңқын оның визит карточкасына айналған "Самара-городок" орыс халық әні әкелді. Оны Сталиннің өзі тыңдағанды ұнататын.

1963 жылы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Дінмұхамед Қонаев Бағланованы "Қазақ бұлбұлы" деп атады және Хрущевтің атынан Үндістанға сөз сөйлеуге шақырды, деп еске алды БАҚ-қа берген сұхбатында "Қазақконцерт" бірлестігінің директоры Алтынбек Қоразбаев.

Хрущев Бағланованы көріп, орнынан тұрып, қолын сүйді, деп қосты Қоразбаев. Газеттердің біріне берген сұхбатында Роза Бағланова "Ах, Самара-городок" әнін орындау кезінде Сталин орнынан тұрғанын айтты.

1961 жылы 2 сәуірде Юрий Гагариннің жерді айналып ұшуы кезінде "Восток-1" кемесімен байланыс орнатқан Алматыдағы "Весна" қысқа толқынды станциясы Бағланованың әндерін 10 минут бойы таратты.

Атақты әншінің гастрольдік қызметі Будапешттегі Екінші дүниежүзілік жастар мен студенттер фестивалінде жеңіске жеткеннен кейін басталды.

Роза бүкіл Кеңес Одағын ғана емес, сонымен бірге шетелде де болды: Польша, ГДР, Австрия, Чехословакия, Қытай, Корея, Үндістан, Бирма, Канада, Швеция, Бельгия және басқа елдерде.

Роза Бағланова керемет жеңістер мен жетістіктерге толы таңғажайып өмір сүрді. Музыкалық білімі болмаса да, ол ән өнерінде жоғары кәсібилікке қол жеткізді. Әріптестері мен көптеген шәкірттері жазғандай, оның ұзақ өмір сүруінің себептері өмір мен шығармашылыққа деген шексіз сүйіспеншілікте жатыр. Дәл осы махаббат оның көзін бір кездері аты аңызға айналған Тамара ханум айтқан жұлдыздар сияқты жарқыратады.

Өмірге деген сүйіспеншілік ұлы әншіні алғашқылардың бірі болып Арал, Балқаш, "мейірімділік"қорларына түскен қайырымдылық концерттерін беруге итермеледі. Дәл осындай сезім оған жас таланттарды бірінші болып байқап, олардың шығармашылық қалыптасуы мен өсуіне жағдай жасауға мүмкіндік берді. Мысалы, ол сол жылдары әлі белгісіз Төлеген Мұхамеджановтың әндерін бірінші болып орындады.

"Авторлық өнердің керемет сыйымен және Патос емес, жұмсақ аналық нәзіктікпен ол ең кең аудиторияның жүрегін жаулай алды", – деп жазады Ғалия Шимырбаева, ол бірнеше рет халық әндерін орындаушы әншілердің түрлі байқауларының қазылар алқасында ұлы әртіспен жұмыс істеуге мүмкіндік алды.

Марапаттар және тану

Роза Бағланова өзінің 70 жылдық мансабында көптеген үкіметтік наградалар мен атақтарға ие болды, соның ішінде "жауынгерлік еңбегі үшін", "1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы Германияны жеңгені үшін" және "еңбекестьігі үшін", "Еңбек Қызыл Ту", "Құрмет белгісі", "Отан"ордені.

Роза Бағланова - Қазақстандағы ең жоғары мемлекеттік наградаға ие болған жалғыз әнші-Халық Қаһарманы ("Халық Қаһарманы"). Бұл марапат Роза Тәжібайқызы үшін өте қымбат болды:

"Мен оны екі" жауынгерлік еңбегі үшін " медалі сияқты бағалаймын. Нұрсұлтан Назарбаев Маған бұл атақты бергенде, ол: "сіз майданда да, бейбіт уақытта да халықты шабыттандырдыңыз. Мен сенің дауысыңды туғаннан естимін". Мен ол кезде жылай жаздадым", - деді ол.

Өз естеліктерінен басқа, ұлы қазақстандық әншіге бірнеше кітап арналып, поэтикалық шығармалар жинақталған.

Сондай-ақ, Роза Бағланованың есімі "кім кім"ағылшын-американдық энциклопедиясының әлемдегі әйелдер туралы алғашқы санына енгізілген.

Ш. Айманов атындағы "Қазақфильм" студиясы әнші туралы "біздің Раушан" деректі фильмін түсірді.

Бүгінде оның есімі көшелерге, мектептерге, музыкалық мекемелерге берілді. Ал оның туған жерінде, Қазалы ауданында ұлы әншінің есіне ерекше құрметпен қарайды. Мәселен, он жылдан астам уақыт бойы Роза Бағланованың есімі аудандық мәдениет Үйіне берілген, Әйтеке би кентінің басты көшелерінің бірі оның есімімен аталған.